Wednesday, 11 December 2013

Konvoka Komunidade Hodi Hapara Soe Foer (Sintina) Arbiru

 
clip_image002Atu hamenus soe foer (sintina) arbiru iha Timor-Leste, peritus ka matenek nain CLTS (Community Led Total Sanitation/komunidade lidera sintina rasik) Sisir Pradhan konvida mai Timor-Leste hodi treina metode CLTS ba profesionais Timoroan nebe servisu iha area saneamentu iha sentru saude distritu Baucau. Workshop ne’e organiza husi programa Be’e, Saniamentu no Hijienia Plan International Timor-Leste nian no partisipa husi profesionais Timoroan nebe servisu iha area saneamentu hanesan Ministeriu Saude, Plan, WaterAid, BESIK, UNICEF, World Vision, ONGs lokal no ofisiais saude distrital. Partisipantes sira hetan treinamentu oinsa halo komunidade hatene impaktu husi soe foer (sintina) arbiru no estuda metode oinsa halo mudansa hahalok komunidade ba sintina liu husi prosesu “Konvokasaun (trigerring)”.


Relatorio Analiza Situasaun Direitus Labarik (2011) Plan International Timor-Leste nian haktuir katak sei iha Timor-oan barak mak sei soe foer (sintina) arbiru, liliu hirak nebe hela iha area rurais. Relatorio ne’e hateten katak iha deit uma kain 35% iha area rurais no 79% iha area urbanu mak asesu ba saneamentu nebe adekuado. Ne’e bele fo moras no hamate ema nia vida tamba sintina arbiru.

clip_image004Atu muda komunidade nia hahalok no halo komunidade sira labele soe foer arbiru, profesionais saneamentu simu treinamentu kona ba tekniku oinsa enkorajen komunidae hodi hari’i sira nia sintina rasik liu husi prosesu “konvokasaun (triggering)”. Matenek nain Sisir Pradhan mos hato’o oinsa konvoka komunidade nia emosaun hodi halo mudansa. Prosesu ne’e involve lideransa lokal, Inan-Aman, juventude no labarik hodi hatene konsekuensia negativo husi soe foer arbiru hanesan moras nebe kronik no impaktu ba sira nia moris no edukasaun.

Aldeia 8 sai hanesan tarjeitu areas husi workshop ne’e, no partisipantes sira uja ema nia foer (te’e) hodi konvoka komunidade nia emosaun. “Atu muda komunidade nia hahalok, ita tengki stimuli komunidade nia emosaun hodi halo sira sente moe, hakribi, tauk no respeita ba sira nia a’an” katak Sisir durante treinamentu. Istimulasaun hirak ne’e ekspekta sei muda komunidade nia hahalok no inspira sira hodi hari’i no mantein sira nia sintina rasik.

Partisipantes sira mos sei ekspekta atu aplika sira nia matenek nebe sira hetan durante workshop. Julmeiro Isaac, ofisiais projeitu (project officer) husi parseiru Plan International nian iha ONG lokal Fraterna iha distritu Lautem hateten katak iha buat importante ida mak nia aprende iha workshop ne’e mak tengki involve komunidade iha prosesu planeamentu no implementasaun. “Iha treinamentu ne’e hau aprende katak ita tengki involve ema hotu, liliu hirak nebe sai hanesan hirarki iha suco laran hanesan liderasan lokal no ketua adat” Julmeiro hateten. Nia mos espera katak ho treinamentu ne’e, nia sei servisu hamutuk ho Governo nebe mak tuir mos treinamentu ne’e.

Depois de halo konvokasaun ba komunidade, komunidade barak mak deside atu hapara soe foer (sintina) arbiru no hakarak atu halo sira nia sintina rasik. Julio da Costa, komunidade iha aldeia Parlamento, distrito Baucau mak partisipante ida mak deside atu hari’i nia sintina rasik. “Hau hakarak hari’I hau nia sintina rasik tamba hau lakohi hetan moras husi lalar nebe mak lori moras husi ami nia foer (te’e),” nia hateten. “ Hau mos sei enkorajen hau nia vijinhus sira atu hari’I sira nia sintina rasik, tamba hau lakohi moras hada’et mai ami nia komunidade no fo impakto ba ami nia saude,” Julio hateten.

Workshop ne’e organiza husi programa Be’e, Saniamentu no Ijienia Plan International Timor-Leste no hetan suporta fundus husi Plan International Australia no Comisaun European.




No comments:

Post a Comment